Europa Karpat
„Europa Karpat” – cykl międzynarodowych konferencji i forum dialogu obejmującego swoim zasięgiem kraje na których terytorium znajdują się Karpaty, oraz państwa z nimi sąsiadujące. Ma związek z projektem „Zielone Karpaty”, którego celem był rozwój współpracy polsko-słowacko-ukraińskiej. Inicjatywa powstała z inspiracji ówczesnego wojewody województwa podkarpackiego na przełomie 1999–2000. Początki inicjatywy[1]Bodźcem do jej powstania była potrzeba równomiernego rozwoju regionów Europy Środkowo-Wschodniej (w tym polskich województw), ale także na konieczność wdrażania polityki „równowagi ekonomii i ekologii”. Głównymi problemami na terenach górskich i podgórskich wszystkich państwach karpackich są rosnące niedobory wody pitnej i ogromne szkody powodziowe. Szczególnie narażonymi w Polsce są województwa położone w dorzeczu Wisły. Sama idea i zarysy inicjatywy ma związek z Ramową Konwencją o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat przygotowaną 22 maja 2003 roku w Kijowie, która ostatecznie stała się podstawowym dokumentem konstytuującym współpracę w regionie karpackim. Sygnatariuszami były: Republika Czeska, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Ukraina i Węgry, a w propozycji działań wzorowano się na Konwencji alpejskiej. Sygnatariusze uznali Karpaty za unikatowy obszar w Europie i przyjęli model zrównoważonego rozwoju Karpat, który wymaga wymaga współpracy międzynarodowej niezależnie od przebiegu granic państwowych z powodu uniwersalnego charakteru interesów mieszkańców miast i wsi karpackich. Celem inicjatywa stało się również podniesienie potencjału rozwojowego regionu w warunkach przezwyciężania skutków komunizmu oraz potencjalnego rozszerzenia Unii Europejskiej o państwa Środkowej Europy. W Konwencji karpackiej określono zasięg regionu, jednak jego granice miały swobodnie wyznaczać państwa-sygnatariusze (niezależnie od kryteriów historycznych, geograficznych lub ekonomicznych). Planowany region mógł obejmować zarówno góry, jak i pogórza, niziny oraz kotliny. Sygnatariusze zobowiązali się na obszarze regionu do ochrony różnorodności biologicznej, krajobrazowej i kulturowej oraz prowadzenia skoordynowanej polityki planowania przestrzennego. Za najważniejsze uznano: rozwój infrastruktury i usług, zasady użytkowania zasobów naturalnych, ochrony środowiska, prowadzenia gospodarki rolnej i leśnej, ochronę dziedzictwa kulturowego i uznanie dla wiedzy ludowej. Zakończenie etapu budowania współpracy karpackiej miało miejsce w listopadzie 2007 roku w Warszawie na spotkaniu zorganizowanym przez ówczesnego przewodniczącego Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Sejmu RP poseł Marek Kuchciński dla parlamentarzystów państw karpackich. Instytucjonalizacja inicjatywy[2]W latach 2007–2011 dokonała się instytucjonalizacja inicjatywy „Europa Karpat” na poziomie społecznym i organizacyjnym. W wyniku aktywności posła Marka Kuchcińskiego wokół projektu zaczęła ogniskować się aktywność międzynarodowego środowiska skupiającego polityków, ekspertów, naukowców i samorządowców, którzy opowiedzieli się za rozszerzeniem formuły współpracy karpackiej. O ile w okresie 2003–2007 jej wyznacznikiem była Konwencja karpacka odnosząca się do jednostek administracyjnych leżących w Karpatach, o tyle w latach 2007–2011 zaczęło dominować przekonanie, że należy podjąć refleksję o współpracy subregionalnej między państwami karpackimi, które wyróżnia położenie geopolityczne, środkowoeuropejska tożsamość polityczna oraz wartości narodowe ukształtowane w wyniku procesów historycznych zachodzących na obszarze między Niemcami i Rosją. Instytucjonalizacja społeczna inicjatywy „Europa Karpat” oznaczała zmianę myślenia o środowisku geograficznym. Rzeki, kotliny, góry oraz zasoby naturalne nie były w przeszłości jedynie przedmiotem konfliktów politycznych i rywalizacji między państwami, lecz na tym obszarze przenikały się zawsze różne wpływy oraz oddziaływania kulturowe, religijne i etniczne. To one zadecydowały o unikatowym charakterze Europy Środkowo-Wschodniej, jej bogactwie i różnorodności. Zgodnie z tym kierunkiem myślenia, Karpaty łączą a nie dzielą mieszkańców regionu. Zachęcają do współpracy nie tylko między lokalnymi społecznościami żyjącymi w tych górach, ale także między państwami karpackimi. W 2010 roku planowana była I Międzynarodowa Konferencja „Europa Karpat”. Jednak z powodu tragedii smoleńskiej została przeniesiona na następny rok. Odbyła się ona 26 II 2011 w Przemyślu. Uzyskała formułę parlamentarną (głównym organizatorem stał się Sejm RP, a w szczególności Parlamentarny Zespół Karpacki, ze wsparciem Senatu RP), ale zarazem wielośrodowiskową (z udziałem samorządowców, działaczy organizacji pozarządowych i naukowców) – z jednej strony tworząc podwaliny do współpracy między parlamentarzystami państw karpackich, a z drugiej strony stając się przestrzenią do debaty intelektualnej i eksperckiej na temat Europy Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem regionu karpackiego. W 2011 roku po raz pierwszy Międzynarodowa Konferencja „Europa Karpat” stała się częścią Forum Ekonomicznego w Krynicy Zdroju. Przyjęto wówczas Memorandum karpackie – pierwszy dokument wskazujący na konieczność wypracowania Strategii karpackiej, która uzyskałaby nie tylko wymiar lokalny i międzypaństwowy, ale również europejski. Zaproponowano, aby Strategia karpacka stała się jednym z instrumentów prowadzenia przez Unię Europejską polityki makroregionalnej zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i subsydiarności. Cykliczne międzynarodowe konferencje organizowane przede wszystkim w Krynicy Zdroju i w Krasiczynie stały się w latach 2011–2016 „karpacką agorą”, główną formą organizacyjną inicjatywy „Europa Karpat”, środkiem dyplomacji parlamentarnej. Były miejscem spotkań polityków z państw Europy Środkowo-Wschodniej, intelektualistów środkowoeuropejskich, karpackich działaczy państwowych i samorządowych, przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz ekspertów z różnych dziedzin. Patronem, animatorem i zarazem głównym organizatorem tych konferencji był poseł Marek Kuchciński – przewodniczący Parlamentarnego Zespołu Karpackiego, wicemarszałek (2010–2015), a następnie marszałek Sejmu RP. Zakres tematyczny konferencji karpackich systematycznie ulegał rozszerzeniu. W latach 2011–2012 dominowały kwestie współpracy transgranicznej i międzynarodowej państw europejskich realizowanej na obszarach górskich, przede wszystkim w Karpatach. Na II Międzynarodowej Konferencji w Nowym Targu pod hasłem Europa bogata Karpatami dyskutowano o wykonywaniu Konwencji karpackiej w kontekście: funkcjonowania euroregionów, polityki rozwoju obszarów górskich, rozbudowy infrastruktury w regionie, współpracy turystycznej i energetycznej, działalności uzdrowisk karpackich. W tym okresie zanotowano konkretne sukcesy. Wprowadzono do komunikacji społecznej pojęcie „marka karpacka” oraz dokonano jej wstępnej identyfikacji. W 2012 roku na spotkaniu w Jaremczu zdecydowano się na parlamentarne wsparcie (Zgromadzenia Parlamentarnego Polski i Ukrainy) kolejnych etapów odbudowy Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologicznego na górze Pop Iwan (w paśmie Czarnohory, w obwodzie iwanofrankowskim) oraz utworzenie Polsko-Ukraińskiego Domu Spotkań Młodzieży Akademickiej w Mikuliczynie koło Jaremcza. Jest to wspólna inicjatywa Uniwersytetu Przykarpackiego w Iwano-Frankowsku i Uniwersytetu Warszawskiego. W 2013 roku wystąpiono z kompleksowymi propozycjami – przyjęcia przez Unię Europejską programu operacyjnego „Karpacki Horyzont 2020” oraz budowy transeuropejskiego szlaku komunikacyjnego „Via Carpathia”. Wówczas konferencja „Europa Karpat” była organizowana pod hasłem o szerokim znaczeniu – Karpaty dla Europy. Co państwa karpackie mogą wnieść do Europy? Deklarowano także nowe cele: zacieśnienie współpracy politycznej, w tym parlamentarnej, państw karpackich; wzmacnianie więzi politycznych i gospodarczych; prezentowanie karpackiego punktu widzenia na wiele strategicznych problemów Europy. Środkiem miało być pogłębienie instytucjonalizacji organizacyjnej współpracy karpackiej, sformułowane w latach 2012–2013, w postaci budowy sieci parlamentarnej (parlamentarne zespoły karpackie, Zgromadzenie Międzyparlamentarne Europy Środkowo-Wschodniej). Projektowi utworzenia karpackiej sieci parlamentarnej towarzyszyły także inicjatywy intelektualne i naukowe: zorganizowanie Uniwersytetu Karpackiego oraz opracowanie „Encyklopedii Karpackiej”. Priorytety te zostały rozbudowane w latach 2014–2015. Zajęto się geopolitycznym znaczeniem regionu karpackiego, a w 2014 roku w Deklaracji krynickiej udzielono poparcia Ukrainie w wojnie z Rosją, jednocześnie odrzucając politykę bierności wobec agresji oraz wzywając do obrony praw i wartości europejskich. Został wyznaczony tak-że nowy kierunek – refleksja i współdziałanie na rzecz podniesienia bezpieczeństwa w regionie. Charakterystyczne były tytuły paneli konferencji w 2015 roku: Zagrożenia i szanse dla współpracy w Europie Środkowo-Wschodniej w warunkach odrodzenia geopolityki; Państwa narodowe jako wartość oraz strażnik (gwarant) różnorodności Europy Karpat; Karpaty bez granic – chronić dziedzictwo, wyprzedzać marzenia; Marka „Karpaty”, strategia na przyszłość; Karpacka gospodarka i ochrona środowiska. W poszukiwaniu kompromisu; Infrastruktura i inwestycje w Karpatach – potrzeby, projekty, perspektywy. Inicjatywa „Europa Karpat” stopniowo rozszerzała zakres swojego oddziaływania zarówno na przedsiębiorców i intelektualistów karpackich, jak również na polityków z państw bałtyckich oraz kaukaskich. Coraz wyraźniej inicjatywa stawała się szerokim projektem politycznym organizowania współpracy między państwami Europy Środkowo-Wschodniej, niezależnie od ich przynależności do Unii Europejskiej. „Europa Karpat” – centrum Europy Środkowo-Wschodniej[3]Tożsamość Europy Środkowo-Wschodniej zaczęła się odradzać w latach 1989-1991, nawiązując do historii przerwanej II wojną światową i instalacji systemu komunistycznego. Niestety, w tym okresie uległy zatarciu, a nawet zniszczeniu historyczne małe ojczyzny ukształtowane przez kilka wieków współistnienia różnych społeczności. Przetrwały Karpaty ze swoim transgranicznym charakterem i pełniona rolą strategiczną, będąc rdzeniem tej części Europy. Pełniąc rolę pomostu między wschodem a zachodem stwarzają warunki do integracji różnych kultur, społeczeństw i środowisk. Transgraniczny charakter ma istotne znaczenie komunikacyjne. Rozdzielając Europę Środkowo-Wschodnią stają się między Południem a Pólnocą tego obszaru. Znaczenie Karpat znacznie wzrosło w kontekście zagrożenia kontynentu na flance wschodniej przez politykę Rosji i napływu imigrantów od południa, co przy kryzysie instytucjonalny Unii Europejskie zmusza kraje Europy Środkowo-Wschodniej do intensyfikacji działań wspólnych stwarając szansę na ochronę tożsamości politycznej regionu, realizacji interesów narodowych oraz wzmocnienia podmiotowości suwerennych państw. Oprócz uwarunkowań geograficznych Europę Środkowo-Wschodnią konstytują uwarunkowania historyczne i polityczne, które zostały określone w XIV i XV wieku w postaci powstanie suwerennych monarchii stanowych, z ukoronowaniem w uniach: polsko-litewskiej, skandynawskiej oraz węgiersko-chorwackiej. Potrzebę myślenia o politycznej jedności wspomnianego obszaru zaczęło się krystalizować w pierwszych dekadach XX stulecia jako odpowiedź na niemiecką koncepcję Mitteleuropy i rosyjski panslawizm oraz internacjonalistyczny bolszewizm. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej łączy:
Ważnymi atutami wspomnianych krajów w polityce wewnątrznej Unii Europejskiej i Sojuszu Północnoatlantyckiego jest ponad 150 mln ich mieszkańców oraz ok. 27% GDP całej UE (5 bilionów USD), co wobec nieuchronnej konfrontacji z Federacja Rosyjską i Chińską Republiką Ludową czyni z Europy Środkowo-Wschodniej drugi, po zachodnim, filar integracji europejskiej. Inicjatywa czerpie siłę z oparcia sie na konkretnych interesach, szlakach tranzytowych, potrzebach społecznych, spójności środowiskowej i zdolności do współpracy. Karpaty stają się dzisiaj czynnikiem budowania wspólnoty. Inicjatywa „Europa Karpat” jest dzisiaj, obok projektów inspirowanych ideą Międzymorza czy współpracy wyszehradzkiej, kolejną płaszczyzną współpracy regionalnej, której realizacja doprowadziła do przezwyciężenia definiowania Karpat jedynie w sensie geograficznym, lecz nadając im znaczenie społeczne, polityczne, kulturowe i ekonomiczne. Dokumenty[4]Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, 22 maja 2003 roku (preambuła)„Strony”, Potwierdzając, iż Karpaty są unikalnym naturalnym skarbem o wyjątkowym pięknie i wartości przyrodniczej, ważną ostoją różnorodności biologicznej, obszarem źródliskowym głównych rzek, istotnym siedliskiem i ostoją dla wielu zagrożonych gatunków roślin i zwierząt oraz największym w Europie obszarem lasów pierwotnych, a także świadomi, iż Karpaty stanowią istotne środowisko przyrodnicze, gospodarcze, kulturowe, rekreacyjne oraz środowisko życia w sercu Europy, dzielone przez wielu ludzi i wiele państw; Mając świadomość znaczenia, jak też środowiskowych, kulturowych oraz społeczno-gospodarczych wartości regionów górskich, z powodu których Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych proklamowało rok 2002 Międzynarodowym Rokiem Gór; uznając znaczenie regionów górskich, co zostało zapisane w rozdziale 13 (Zrównoważony Rozwój Terenów Górskich) Deklaracji o Środowisku i Rozwoju („Agenda 21”, Rio de Janeiro, 1992 r.) i Planie Implementacyjnym przyjętym na Szczycie Świata w sprawie Zrównoważonego Rozwoju; przywołując Deklarację o Środowisku i Zrównoważonym Rozwoju Regionu Karpacko-Dunajskiego (przyjętą w 2001 roku w Bukareszcie); Biorąc pod uwagę odpowiednie postanowienia i zasady zapisane w stosownych globalnych, regionalnych i subregionalnych instrumentach prawnych, strategiach i programach dotyczących środowiska; Mając na celu efektywniejsze wdrożenie tych, już istniejących instrumentów oraz opierając się na innych programach międzynarodowych; Uznając, że Karpaty stanowią środowisko życia ludności miejscowej oraz doceniając wkład ludności miejscowej w rozwój zrównoważony pod względem społecznym, kulturowym i gospodarczym oraz w zachowanie wiedzy ludowej w Karpatach; Potwierdzając znaczenie współpracy subregionalnej dla ochrony i zrównoważonego rozwoju Karpat w kontekście procesu „Środowisko dla Europy”; Uznając, że doświadczenie uzyskane w ramach Konwencji o Ochronie Alp (przyjętej w Salzburgu w 1991 roku) stanowi skuteczny model ochrony i zrównoważonego rozwoju regionów górskich, tworzący solidną podstawę dla nowych inicjatyw partnerskich oraz dalszego wzmocnienia współpracy między państwami alpejskimi i karpackimi; Mając świadomość faktu, że działania na rzecz ochrony, utrzymania i zrównoważonego gospodarowania naturalnymi zasobami Karpat nie mogą być skutecznie podejmowane przez pojedynczy kraj, lecz wymagają współpracy regionalnej oraz że współpraca transgraniczna zapewnia większą skuteczność w osiąganiu spójności ekologicznej; uzgodniły, co następuje […] Memorandum karpackie, 8 września 2011 rokuKarpaty stanowią ważną część regionalnego bogactwa Europy. Jest to obszar o ogromnych zasobach społecznych, kulturowych i przyrodniczych, a jednocześnie jeden z najbiedniejszych i najmniej dostrzeganych regionów, wymagający skoordynowanego wsparcia w ramach polityki europejskiej. Karpaty mają kilka ważnych atutów.
Ilość istniejących już dobrych praktyk i inicjatyw w regionie Karpat, przekonuje nas, że – przy odpowiednio opracowanej strategii – możemy w stosunkowo krótkim czasie osiągnąć pożądane, konkretne efekty nowej inicjatywy, czy to w zakresie współpracy akademickiej („Uniwersytet Karpacki”), środowiskowej, infrastrukturalnej czy międzyregionalnego projektu „Horyzont Karpacki”.
Apelujemy o takie zaangażowanie. Karpaty warte są europejskiej strategii. Wnioski przyjęte na konferencji „Europa Karpat” 4–6 września 2012 roku (fragmenty)
Deklaracja Krasiczyńska, 23 lutego 2013 rokuMy, uczestnicy konferencji „Europa Karpat” w Krasiczynie podzielamy przekonanie, że Karpa-ty stanowią ważny element europejskiego bogactwa regionalnego. Ze swymi unikalnymi cechami Karpaty są dziś jednym z dwóch najważniejszych górzystych regionów europejskich. Po ostatnim rozszerzeniu Unii Europejskiej stanowią one także jej wschodnią granicę. To w istotny sposób podnosi znaczenie tego obszaru w zapewnieniu zrównoważonego rozwoju i spójności Wspólnoty.
Wielkim ułatwieniem rozwoju współpracy państw karpackich – członków Unii Europejskiej – z Ukrainą będzie dalsza rozbudowa infrastruktury granicznej. Dlatego zdecydowanie popieramy zwiększenie liczby przejść granicznych na zachodniej granicy Ukrainy.
Podkreślamy także, że nadrzędnym celem wszystkich działań powinno być wypracowanie europejskiej makroregionalnej strategii rozwojowej dla całych Karpat, przy współudziale wszystkich zainteresowanych krajów i regionów oraz instytucji europejskich. Powołanie do życia strategii miałoby przełomowe znaczenie dla spójności terytorialnej i zacieśnienia współpracy nie tylko między państwami i regionami karpackimi, ale także między Unią Europejską a jej wschodnimi partnerami. Makroregionalna Strategia Karpacka („Carpathia 2020” – CEEC – Co-operation, Economy, Environment, Culture) powinna być przede wszystkim zorientowana na współpracę, w tym na rozwój gospodarczy, ochronę środowiska oraz kulturę. Elementem tej strategii powinno być włączenie drogi „Via Carpathia” do transeuropejskich sieci transportowych TEN-T. Trasa ta, przebiegająca przez wschodnie obszary UE, powinna stać się swoistym rdzeniem wokół którego tworzył się będzie trwały rozwój całego makroregionu karpackiego. Memorandum krynickie, 8 września 2013 rokuUczestnicy Konferencji „Europa Karpat” zebrani w Krynicy, postanowili, co następuje:
Deklaracja krynicka, 3 września 2014 rokuWojna na Ukrainie stanowi największe zagrożenie dla bezpieczeństwa w Europie od czasu koń-ca zimnej wojny.
Kalendarium[5]Politycy, naukowcy, eksperci zaangażowani w inicjatywę „Europa Karpat” 2011–2016
Bibliografia
|
|
Źródło
- ↑ Europa Karpat, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2016, ISBN 978-83-7666-4781, str. 3-4.
- ↑ Europa Karpat, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2016, ISBN 978-83-7666-4781, str. 6-9.
- ↑ Europa Karpat, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2016, ISBN 978-83-7666-4781, str. 10-12.
- ↑ Europa Karpat, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2016, ISBN 978-83-7666-4781, str. 13-17.
- ↑ Europa Karpat - Karpacz 7-9 września 2021, Wydawnicwo Sejmowe, Warszawa 2022, str. 156-157. ISBN 978-83-7666-727-0.
- ↑ https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/komunikat.xsp?documentId=E91107B1D8EB6DF2C125879A00609926
- ↑ Europa Karpat już po raz XXXII