Strona główna

Z Europa Karpat
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Europa Karpat” – cykl międzynarodowych konferencji i forum dialogu obejmującego swoim zasięgiem kraje na których terytorium znajdują się Karpaty, oraz państwa z nimi sąsiadujące. Ma związek z projektem „Zielone Karpaty”, którego celem był rozwój współpracy polsko-słowacko-ukraińskiej.

Inicjatywa powstała z inspiracji ówczesnego wojewody województwa podkarpackiego na przełomie 1999–2000.

Początki inicjatywy[1]

Państwa regionu karpackiego

Bodźcem do jej powstania była potrzeba równomiernego rozwoju regionów Europy Środkowo-Wschodniej (w tym polskich województw), ale także na konieczność wdrażania polityki „równowagi ekonomii i ekologii”.

Głównymi problemami na terenach górskich i podgórskich wszystkich państwach karpackich są rosnące niedobory wody pitnej i ogromne szkody powodziowe. Szczególnie narażonymi w Polsce są województwa położone w dorzeczu Wisły.

Sama idea i zarysy inicjatywy ma związek z Ramową Konwencją o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat przygotowaną 22 maja 2003 roku w Kijowie, która ostatecznie stała się podstawowym dokumentem konstytuującym współpracę w regionie karpackim.

Sygnatariuszami były: Republika Czeska, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Ukraina i Węgry, a w propozycji działań wzorowano się na Konwencji alpejskiej.

Sygnatariusze uznali Karpaty za unikatowy obszar w Europie i przyjęli model zrównoważonego rozwoju Karpat, który wymaga wymaga współpracy międzynarodowej niezależnie od przebiegu granic państwowych z powodu uniwersalnego charakteru interesów mieszkańców miast i wsi karpackich.

Celem inicjatywa stało się również podniesienie potencjału rozwojowego regionu w warunkach przezwyciężania skutków komunizmu oraz potencjalnego rozszerzenia Unii Europejskiej o państwa Środkowej Europy. W Konwencji karpackiej określono zasięg regionu, jednak jego granice miały swobodnie wyznaczać państwa-sygnatariusze (niezależnie od kryteriów historycznych, geograficznych lub ekonomicznych). Planowany region mógł obejmować zarówno góry, jak i pogórza, niziny oraz kotliny.

Sygnatariusze zobowiązali się na obszarze regionu do ochrony różnorodności biologicznej, krajobrazowej i kulturowej oraz prowadzenia skoordynowanej polityki planowania przestrzennego.

Za najważniejsze uznano: rozwój infrastruktury i usług, zasady użytkowania zasobów naturalnych, ochrony środowiska, prowadzenia gospodarki rolnej i leśnej, ochronę dziedzictwa kulturowego i uznanie dla wiedzy ludowej.

Zakończenie etapu budowania współpracy karpackiej miało miejsce w listopadzie 2007 roku w Warszawie na spotkaniu zorganizowanym przez ówczesnego przewodniczącego Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Sejmu RP poseł Marek Kuchciński dla parlamentarzystów państw karpackich.

Instytucjonalizacja inicjatywy[2]

W latach 2007–2011 dokonała się instytucjonalizacja inicjatywy „Europa Karpat” na poziomie społecznym i organizacyjnym. W wyniku aktywności posła Marka Kuchcińskiego wokół projektu zaczęła ogniskować się aktywność międzynarodowego środowiska skupiającego polityków, ekspertów, naukowców i samorządowców, którzy opowiedzieli się za rozszerzeniem formuły współpracy karpackiej. O ile w okresie 2003–2007 jej wyznacznikiem była Konwencja karpacka odnosząca się do jednostek administracyjnych leżących w Karpatach, o tyle w latach 2007–2011 zaczęło dominować przekonanie, że należy podjąć refleksję o współpracy subregionalnej między państwami karpackimi, które wyróżnia położenie geopolityczne, środkowoeuropejska tożsamość polityczna oraz wartości narodowe ukształtowane w wyniku procesów historycznych zachodzących na obszarze między Niemcami i Rosją.

Instytucjonalizacja społeczna inicjatywy „Europa Karpat” oznaczała zmianę myślenia o środowisku geograficznym. Rzeki, kotliny, góry oraz zasoby naturalne nie były w przeszłości jedynie przedmiotem konfliktów politycznych i rywalizacji między państwami, lecz na tym obszarze przenikały się zawsze różne wpływy oraz oddziaływania kulturowe, religijne i etniczne. To one zadecydowały o unikatowym charakterze Europy Środkowo-Wschodniej, jej bogactwie i różnorodności. Zgodnie z tym kierunkiem myślenia, Karpaty łączą a nie dzielą mieszkańców regionu. Zachęcają do współpracy nie tylko między lokalnymi społecznościami żyjącymi w tych górach, ale także między państwami karpackimi.

W 2010 roku planowana była I Międzynarodowa Konferencja „Europa Karpat”. Jednak z powodu tragedii smoleńskiej została przeniesiona na następny rok. Odbyła się ona 26 II 2011 w Przemyślu. Uzyskała formułę parlamentarną (głównym organizatorem stał się Sejm RP, a w szczególności Parlamentarny Zespół Karpacki, ze wsparciem Senatu RP), ale zarazem wielośrodowiskową (z udziałem samorządowców, działaczy organizacji pozarządowych i naukowców) – z jednej strony tworząc podwaliny do współpracy między parlamentarzystami państw karpackich, a z drugiej strony stając się przestrzenią do debaty intelektualnej i eksperckiej na temat Europy Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem regionu karpackiego.

W 2011 roku po raz pierwszy Międzynarodowa Konferencja „Europa Karpat” stała się częścią Forum Ekonomicznego w Krynicy Zdroju. Przyjęto wówczas Memorandum karpackie – pierwszy dokument wskazujący na konieczność wypracowania Strategii karpackiej, która uzyskałaby nie tylko wymiar lokalny i międzypaństwowy, ale również europejski. Zaproponowano, aby Strategia karpacka stała się jednym z instrumentów prowadzenia przez Unię Europejską polityki makroregionalnej zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i subsydiarności.

Cykliczne międzynarodowe konferencje organizowane przede wszystkim w Krynicy Zdroju i w Krasiczynie stały się w latach 2011–2016 „karpacką agorą”, główną formą organizacyjną inicjatywy „Europa Karpat”, środkiem dyplomacji parlamentarnej. Były miejscem spotkań polityków z państw Europy Środkowo-Wschodniej, intelektualistów środkowoeuropejskich, karpackich działaczy państwowych i samorządowych, przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz ekspertów z różnych dziedzin. Patronem, animatorem i zarazem głównym organizatorem tych konferencji był poseł Marek Kuchciński – przewodniczący Parlamentarnego Zespołu Karpackiego, wicemarszałek (2010–2015), a następnie marszałek Sejmu RP.

Zakres tematyczny konferencji karpackich systematycznie ulegał rozszerzeniu. W latach 2011–2012 dominowały kwestie współpracy transgranicznej i międzynarodowej państw europejskich realizowanej na obszarach górskich, przede wszystkim w Karpatach. Na II Międzynarodowej Konferencji w Nowym Targu pod hasłem Europa bogata Karpatami dyskutowano o wykonywaniu Konwencji karpackiej w kontekście: funkcjonowania euroregionów, polityki rozwoju obszarów górskich, rozbudowy infrastruktury w regionie, współpracy turystycznej i energetycznej, działalności uzdrowisk karpackich. W tym okresie zanotowano konkretne sukcesy. Wprowadzono do komunikacji społecznej pojęcie „marka karpacka” oraz dokonano jej wstępnej identyfikacji. W 2012 roku na spotkaniu w Jaremczu zdecydowano się na parlamentarne wsparcie (Zgromadzenia Parlamentarnego Polski i Ukrainy) kolejnych etapów odbudowy Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologicznego na górze Pop Iwan (w paśmie Czarnohory, w obwodzie iwanofrankowskim) oraz utworzenie Polsko-Ukraińskiego Domu Spotkań Młodzieży Akademickiej w Mikuliczynie koło Jaremcza. Jest to wspólna inicjatywa Uniwersytetu Przykarpackiego w Iwano-Frankowsku i Uniwersytetu Warszawskiego.

W 2013 roku wystąpiono z kompleksowymi propozycjami – przyjęcia przez Unię Europejską programu operacyjnego „Karpacki Horyzont 2020” oraz budowy transeuropejskiego szlaku komunikacyjnego „Via Carpathia”. Wówczas konferencja „Europa Karpat” była organizowana pod hasłem o szerokim znaczeniu – Karpaty dla Europy. Co państwa karpackie mogą wnieść do Europy? Deklarowano także nowe cele: zacieśnienie współpracy politycznej, w tym parlamentarnej, państw karpackich; wzmacnianie więzi politycznych i gospodarczych; prezentowanie karpackiego punktu widzenia na wiele strategicznych problemów Europy. Środkiem miało być pogłębienie instytucjonalizacji organizacyjnej współpracy karpackiej, sformułowane w latach 2012–2013, w postaci budowy sieci parlamentarnej (parlamentarne zespoły karpackie, Zgromadzenie Międzyparlamentarne Europy Środkowo-Wschodniej). Projektowi utworzenia karpackiej sieci parlamentarnej towarzyszyły także inicjatywy intelektualne i naukowe: zorganizowanie Uniwersytetu Karpackiego oraz opracowanie „Encyklopedii Karpackiej”.

Priorytety te zostały rozbudowane w latach 2014–2015. Zajęto się geopolitycznym znaczeniem regionu karpackiego, a w 2014 roku w Deklaracji krynickiej udzielono poparcia Ukrainie w wojnie z Rosją, jednocześnie odrzucając politykę bierności wobec agresji oraz wzywając do obrony praw i wartości europejskich. Został wyznaczony tak-że nowy kierunek – refleksja i współdziałanie na rzecz podniesienia bezpieczeństwa w regionie. Charakterystyczne były tytuły paneli konferencji w 2015 roku: Zagrożenia i szanse dla współpracy w Europie Środkowo-Wschodniej w warunkach odrodzenia geopolityki; Państwa narodowe jako wartość oraz strażnik (gwarant) różnorodności Europy Karpat; Karpaty bez granic – chronić dziedzictwo, wyprzedzać marzenia; Marka „Karpaty”, strategia na przyszłość; Karpacka gospodarka i ochrona środowiska. W poszukiwaniu kompromisu; Infrastruktura i inwestycje w Karpatach – potrzeby, projekty, perspektywy.

Inicjatywa „Europa Karpat” stopniowo rozszerzała zakres swojego oddziaływania zarówno na przedsiębiorców i intelektualistów karpackich, jak również na polityków z państw bałtyckich oraz kaukaskich. Coraz wyraźniej inicjatywa stawała się szerokim projektem politycznym organizowania współpracy między państwami Europy Środkowo-Wschodniej, niezależnie od ich przynależności do Unii Europejskiej.

„Europa Karpat” – centrum Europy Środkowo-Wschodniej[3]

Tożsamość Europy Środkowo-Wschodniej zaczęła się odradzać w latach 1989-1991, nawiązując do historii przerwanej II wojną światową i instalacji systemu komunistycznego. Niestety, w tym okresie uległy zatarciu, a nawet zniszczeniu historyczne małe ojczyzny ukształtowane przez kilka wieków współistnienia różnych społeczności.

Przetrwały Karpaty ze swoim transgranicznym charakterem i pełniona rolą strategiczną, będąc rdzeniem tej części Europy. Pełniąc rolę pomostu między wschodem a zachodem stwarzają warunki do integracji różnych kultur, społeczeństw i środowisk. Transgraniczny charakter ma istotne znaczenie komunikacyjne. Rozdzielając Europę Środkowo-Wschodnią stają się między Południem a Pólnocą tego obszaru.

Znaczenie Karpat znacznie wzrosło w kontekście zagrożenia kontynentu na flance wschodniej przez politykę Rosji i napływu imigrantów od południa, co przy kryzysie instytucjonalny Unii Europejskie zmusza kraje Europy Środkowo-Wschodniej do intensyfikacji działań wspólnych stwarając szansę na ochronę tożsamości politycznej regionu, realizacji interesów narodowych oraz wzmocnienia podmiotowości suwerennych państw.

Oprócz uwarunkowań geograficznych Europę Środkowo-Wschodnią konstytują uwarunkowania historyczne i polityczne, które zostały określone w XIV i XV wieku w postaci powstanie suwerennych monarchii stanowych, z ukoronowaniem w uniach: polsko-litewskiej, skandynawskiej oraz węgiersko-chorwackiej. Potrzebę myślenia o politycznej jedności wspomnianego obszaru zaczęło się krystalizować w pierwszych dekadach XX stulecia jako odpowiedź na niemiecką koncepcję Mitteleuropy i rosyjski panslawizm oraz internacjonalistyczny bolszewizm.

Kraje Europy Środkowo-Wschodniej łączy:

  1. poczucie kresowości w wymiarze politycznym i kulturowym w odniesieniu do Zachodu;
  2. pamięć utraty podmiotowości i suwerenności na rzecz mocarstw;
  3. mocna obecność w debacie publicznej takich kategorii, jak wolność, niepodległość, naród;
  4. postrzeganie narodów jako wspólnot etniczno-kulturowych;
  5. samodzielna recepcja oraz modernizacja nurtów politycznych i filozoficznych powstałych w Europie Zachodniej;
  6. zmienność bytów państwowych oraz granic między nimi;
  7. niepełne wykorzystanie własnego potencjału (rozwój zależny) w porównaniu z okresami minionej świetności.

Ważnymi atutami wspomnianych krajów w polityce wewnątrznej Unii Europejskiej i Sojuszu Północnoatlantyckiego jest ponad 150 mln ich mieszkańców oraz ok. 27% GDP całej UE (5 bilionów USD), co wobec nieuchronnej konfrontacji z Federacja Rosyjską i Chińską Republiką Ludową czyni z Europy Środkowo-Wschodniej drugi, po zachodnim, filar integracji europejskiej.

Inicjatywa czerpie siłę z oparcia sie na konkretnych interesach, szlakach tranzytowych, potrzebach społecznych, spójności środowiskowej i zdolności do współpracy. Karpaty stają się dzisiaj czynnikiem budowania wspólnoty.

Inicjatywa „Europa Karpat” jest dzisiaj, obok projektów inspirowanych ideą Międzymorza czy współpracy wyszehradzkiej, kolejną płaszczyzną współpracy regionalnej, której realizacja doprowadziła do przezwyciężenia definiowania Karpat jedynie w sensie geograficznym, lecz nadając im znaczenie społeczne, polityczne, kulturowe i ekonomiczne.

Dokumenty[4]

L.p. Nazwa Miasto Data Uwagi
Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, 22 maja 2003 roku (preambuła) 22 maja 2003 roku
Memorandum karpackie, 8 września 2011 roku 8 września 2011 roku
Wnioski przyjęte na konferencji „Europa Karpat” 4–6 września 2012 roku 4–6 września 2012 roku
Deklaracja krasiczyńska, 23 lutego 2013 roku Krasiczyn 23 lutego 2013 roku
Memorandum krynickie, 8 września 2013 roku Krynica 8 września 2013 roku
Deklaracja krynicka, 3 września 2014 roku Krynica 3 września 2014 roku
Deklaracja przemyska, 29 stycznia 2017 roku Przemyśl 29 stycznia 2017
Przesłanie Rady Programowej Klubów Europy Karpat Karpacz 8 września 2022
Apel w sprawie dlaszego rozwoju sieci transportowych w regionie Karpat Krasiczyn 24-26 lutego 2023

Kalendarium spotkań Europy Karpat[5]

Związani z Europą Karpat

Kluby Europy Karpat

Bibliografia

  1. Europa Karpat, red. W.Paruch, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2016, ISBN 978-837666-478-1.
  2. Europa Karpat - Rzecz o współpracy, red. W.Paruch, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2017, str.132. ISBN 978-83-7666-537-5.
  3. Europa Karpat - Dziedzictwo i Przyszłość, red. K.Chrzanowska, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2018, str. 166. ISBN 978-83-7666-565-8.
  4. Konferencja Europa Karpat - Przemyśl/Krasiczyn 21-23 lutego 2020 r.
  5. Europa Karpat - XXVII Międzynarodowa Konferencja - Karpacz 2020, 8-9 września, Sejm RP / Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej. str. 59.
  6. Europa Karpat - Przemyśl-Krasiczyn, Luty 2021, Regietów, Czerwic 2021. Grupa Wyszehradzka ● UNESCO ● Trójmorze ● Zielony Ład, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, Przemyśl, luty 2021, str. 156. ISBN 978-83-962308-2-9.
  7. Europa Karpat - Karpacz 7-9 września 2021, Wydawnicwo Sejmowe, Warszawa 2022, str. 162. ISBN 978-83-7666-727-0.
  8. Europa Karpat - Krasiczyn 4-6 lutego 2022, Wydawnicwo Sejmowe, Warszawa 2022, str. 104. ISBN 978-83-7666-732-4.
  9. Międzynarodowe Kluby Europy Karpat, Kancelaria Sejmu, Warszawa 2022, str. 41. ISBN 978-83-962308-3-6.

Youtube

Informacja wizualna

Europa Karpat
Europa der Karpaten (D)
Evropa Karpat (CZ)
Европа Карпата (SRB)
Európa Karpát (SLO)
Europa Carpaților (ROM)
Європа Карпат (UKR)
A Kárpátok Európája (HUN)
Europe of the Carpathians (ENG)

ilustracja
Symbol Europa Karpat
ilustracja
Państwa Europy Karpat
Członkowie  Austria
 Czechy
 Polska
 Rumunia
 Serbia
 Słowacja
 Ukraina
 Węgry
Utworzenie przełom 1999-2000

Źródła